Twee stappen terug met #Metoo: kiezen tussen carrière en moraalridder zijn

"Heb je het nieuws over Harvey Weinstein gezien?" kreeg ik via mijn app. Ik moest bekennen dat ik het niet had gezien en googelde meteen. Bij het lezen moest ik zuchten, ik had hier dus helemaal geen zin in, en niet geheel toevallig had ik gisteren met iemand een gesprek gehad over waarom ik überhaupt tijd en energie stopte in de #metoo-beweging. Ik heb vorige week daar nog een interview en een podcast aan besteed. Bij elkaar zeker meer dan een dag werk, en het gevoel wat ik na die interviews heb is ook niet van voldoening, eerder een gevoel van zwaarte, plus ik krijg er niet voor betaald, waarom doe ik het dan? Ja, omdat ik voel dat ik iets te vertellen heb.

Heb je ooit iemand ontmoet die zich heeft uitgesproken over #Metoo en daarna een glansrijke carrière heeft gehad?

Het probleem is er nog steeds

Ik schrik ervan dat we (met name vrouwen) er niet over praten of durven te praten. En iets waar ik op terug blijf komen, ook nadat ik mij met tegenzin in de uitspraak van Weinstein had verdiept, is de afweging van vrouwen tussen carrière en moraalridder zijn. Anders gezegd: de afweging tussen uitspreken en niet uitspreken. Een afweging waarbij de meeste vrouwen toch kiezen voor niet uitspreken en voor hun carrière. Wat ik begrijp. Eigenlijk is het gek, want hoezo kunnen deze twee dingen kunnen in de huidige samenleving nog niet samengaan? En wanneer ik dit zeg, zie ik soms mensen denken en kijken, “dat is echt onzin”, maar heb je ooit iemand ontmoet die zich heeft uitgesproken over #Metoo en daarna een glansrijke carrière heeft gehad?

De #Metoo-beweging en de zaak Harvey Weinstein

Oké, even terug naar 2017. De hele metoo-beweging begon nadat vrouwen zich op sociale media uit hadden gesproken over Harvey Weinstein met de #Metoo. Waarmee ze zeiden: ik ook. Ik heb ook zoiets met hem meegemaakt. Wat ze hadden meegemaakt wat voor iedereen anders - dit is belangrijk voor de rechtszaak, dus onthoudt dit.

Harvey werd gearresteerd en advocaten werkten aan het opbouwen van een zaak tegen hem wegens seksueel grensoverschrijdend gedrag. Hij werd aangeklaagd in zowel Californië (Los Angeles) als in New York.

Wat ik begrijp is dat er zeker meer dan 100 vrouwen ervaringen hadden met Harvey Weinstein die in mijn woorden echt niet oké zijn, maar wanneer het op een rechtszaak aankomt dan is het nog niet zo eenvoudig, want je hebt daadwerkelijk “goede” getuigen nodig. Laat ik maar meteen even zeggen dat ik politicoloog ben en dus geen advocaat, en ik heb dus ook geen rechten gestudeerd, dus vergeef me wanneer ik niet de juiste termen gebruik, maar wat ik wel kan zeggen en ook begrijp is dat je natuurlijk alleen iemand kan berechten op daden die daadwerkelijk gepleegd zijn. En om dat te bewijzen je getuigen nodig hebt, die in veel gevallen in bijna alle #MeToo-zaken alleen het slachtoffer zijn, want er zijn vaak maar twee mensen aanwezig. Dit maakt het allemaal ook super ingewikkeld.

Het probleem met #Metoo-zaken: het bewijs

Het is bijna altijd een hij-zij verhaal, of hij-hij, zij-zij is het zelden, maar ik wil dit niet per se om geslacht laten gaan, maar je begrijpt mijn punt. Er zijn twee mensen. Er gebeurt iets. En daar kijken twee mensen anders tegenaan. Het is heel moeilijk om de waarheid boven tafel te krijgen.

Daarbij gaat er vaak tijd overheen voor slachtoffers om te erkennen, verwerken en actie te ondernemen, allemaal fases waar iedereen doorheen gaat, voordat er daadwerkelijk dus een stap wordt gemaakt naar de politie om aangifte te doen en daarmee is bijvoorbeeld bewijs als dan ook verdwenen. Hoewel dat vaak ook niets zegt, want veel daders zeggen vaak dat het wederzijds was, dus dan bewijst dan nog helemaal niets.

Wie durft zich nog uit te spreken?

Terug naar de honderd vrouwen. Van de honderd – pin me niet vast op dit aantal, want het echte aantal weet ik niet gewoonweg om het feit dat veel anoniem wilden blijven, feit is dat er het veel zijn en in de andere media werden over “meer dan” honderd gesproken dus daar houd ik me even aan vast. Voor mij is niet zozeer het aantal van belang, eerder hoe dit soort dingen gaan, want dit gaat bijna altijd zo. Van de honderd vrouwen en daarmee getuigenissen waarmee Harvey Weinstein veroordeeld zou kunnen worden bleken er dus maar twee vrouwen, yes, twee, een verhaal te hebben waarmee ze Harvey achter tralies konden krijgen. Zij hadden een verhaal over verkrachting. Wat daadwerkelijk een misdaad is en je veroordeeld voor kan worden. Maar hun verhaal bleef wel ingewikkeld en daarbij hadden ze ook beiden ingestemd met dat ze seks wilden. Hun verhaal heeft er wel voor gezorgd dat Harvey ook veroordeeld werd, dus ik wil niets af doen aan hun verhaal, maar het geeft wel aan hoe ingewikkeld dit is.

De meeste andere vrouwen met verhalen over Harvey wilden of niet getuigen of konden niet getuigen, omdat hun ervaring buiten New York was, te lang geleden, zij dus niet durfden te getuigen (en ik zeg dan maar even: uit angst voor hun carrière) of omdat het niet ging over seksueel geweld, maar over seksueel intimidatie wat geen strafbaar feit si in New York.

Ik geloof niet dat er iemand nog twijfelde aan dat wat Harvey Weinstein had gedaan fout was, maar iemand daadwerkelijk veroordeeld krijgen in #Metoo-casussen, wat dus altijd een probleem is, is super ingewikkeld.

Doorbraak in de #Metoo-beweging

En hier hebben de advocaten dus de vrijheid genomen om in plaats van maar twee vrouwen te laten getuigen meerdere vrouwen te laten getuigen met veelal verhalen over seksueel intimidatie waarmee ze een ongezond grensoverschrijdend gedrag van Weinstein wilde blootleggen. Om een patroon bloot te leggen. En met succes: hij werd veroordeeld voor zijn daden. 

Dit was een doorbraak in de metoo-beweging, want wat was er nou altijd zo moeilijk: daders veroordeeld krijgen. Het was altijd hij tegen zij en daar spitte bijna het slachtoffer het onderspit, want geen bewijs en dan wordt het allemaal heel moeilijk.

Ook de zaak in LA zal binnenkort volgen

Later werd in LA hetzelfde truckje uitgehaald en werd hij ook daar veroordeeld op basis van daadwerkelijke getuigenissen met strafbare feiten, maar dus ook op basis van meerdere vrouwen die getuigeden over zijn gedrag om daarmee aan te tonen dat het Weinstein gedrag was dat niet oké was en dat de verhalen van de vrouwen geen incidenten waren. 

De winst: in de rechtszaal kon je nu ook op basis van patronen veroordeeld worden. Het verlies: in de rechtszaal kon je nu ook op basis van patronen veroordeeld worden.

Twee stromingen

Hier komt dus het ding. Je krijgt twee stromingen: de traditionelen en de realisten. De traditionelen volgen de (vroegere) letter van de wet waarin je alleen veroordeeld kan worden voor wat je daadwerkelijk gedaan hebt en daarbij kan je niet getuigenissen meenemen die dat patroon blootleggen.

En je realisten die zeggen echte wereld is ingewikkeld dus daar mag je ook in de veroordeling rekening mee houden (realisten).

De realiteit in Metoo-zaken: incidenten staan nooit op zichzelf

Ik ben een realist. En ik zal je zeggen waarom. Uit de vele metoo-verhalen die ik nu ken weet ik gewoon dat veel daders vaak niet een slachtoffer hebben en dat er veel meer incidenten zijn die niet tot strafbare feiten hebben geleid. Al moet ik zeggen dat ik niet zo goed weet in hoeverre seksueel intimidatie een strafbaar feit is in Nederland. Volgens mij kan je daar hier wel voor veroordeeld worden.

Maar laat ik het zo zeggen: ik zie, weet, hoor, lees en heb zelf ervaren dat incidenten niet op zichzelf staan eik vind het heel goed dat aangezien we op de oude manier – een hij tegen zij verhaal – bijna niemand veroordeeld kregen, en daarmee de slachtoffers in de kou lieten staan, ook niemand verder aanmoedigde om zijn of haar verhaal te vertellen, en daarmee er dus ook geen tot weinig verandering plaatsvond wanneer het aankwam op seksueel geweld dat we dankzij deze methode eindelijk daders veroordeeld kregen.

Vaak vindt #Metoo binnen een cultuur plaats. Het onderzoek naar de cultuur bij de Nederlandse publieke omroep toonde dat ook aan. Er was naast seksuele intimidatie ook veel racisme en grensoverschrijdend gedrag in het algemeen. Seksueel overschrijdend gedrag ontstaat dus altijd in een context. Lees hiervoor ook mijn artikel in het Parool hierover.

Dat betekent niet dat ik het oneens ben met de puristen, ook wel bekend als de traditionelen, die strikt de letter van de wet volgen. Zij stellen terecht dat alleen strafbare feiten tot veroordeling moeten leiden. Ik begrijp dat argument heel goed en ik zie ook wel wat het gevaar is van veroordeeld worden op basis van je gedragspatroon, maar ik zie in dit geval niet hoe we een ommekeer gaan krijgen in gedrag wanneer daders keer op keer op vrij voeten komen en er niet word gekeken naar de echte wereld waarin dit wel plaatsvindt maar omdat daders ook weten dat slachtoffers zich zeer zelden uitspreken en zij er dus altijd mee wegkomen en dus ook wanneer ze zich wel uitspreken ze er dus ook mee wegkomen, hoe we dus een wereld gaan creëren waarin dit niet meer gebeurd.

Slachtoffers spreken zich niet uit

Kijk, ik heb het al vaker gezegd, maar uitspreken van metoo, in welke vorm dan ook, is en word bijna niet gedaan. Slachtoffers kiezen bijna altijd voor hun carrière. Ze kiezen ook om niet voor het leven veroordeeld te worden door hun omgeving als slachtoffer. En vergeet ook niet in de huidige tijd wanneer je je hierover uitspreekt dan staat ervoor altijd #metoo bij je naam wanneer iemand je gaat googelen, wie wil dat? En ik kan je uit eigen ervaring vertellen dat het geen leuk onderwerp is op verjaardagen en om erover te vertellen, ik vind het persoonlijk zwaar en het raakt me ook nog steeds. En dan komen daarbij dus, wanneer ik dit zeg, allerlei adviezen van allerlei mensen die hier iets van vinden of er ook doorheen hebben gewerkt, met alle goede bedoelingen hoor, maar ik ben dus ook op een punt in mijn leven gekomen waarop ik gewoon wil leven en niet de hele tijd hierover wil praten.

“Het lijkt wel 1950.”

Waarom doei k dat dan toch? Waarom schrijf ik dan toch deze blog? Goede vraag, een waar ik dus gisteren nog erover na heb gedacht, maar mijn drijfveer blijft toch dat ik mee heb gewerkt aan het artikel over metoo in de politiek waar zeker meerdere vrouwen in de twintig – en nu klink ik oud met mijn 36 jaar – anoniem aan mee hebben gewerkt, maar niemand met naam en toenaam genoemd wilde worden. En dan komt er een journalistieke wet op die ook belangrijk is: je wilt ook bronnen met naam en toenaam hebben om je verhaal te staven. In dat geval heb ik mij toen uitgesproken omdat ik geen carrière in de politiek meer nastreef en daarbij schokkend vindt dat we in deze tijd taboes hebben die jonge vrouwen dus niet durven te doorbreken. Het lijkt wel 1950.

Moeilijk om jezelf als slachtoffer te zien

Daarbij is het heel moeilijk om jezelf te zien als slachtoffer. Ook dat zeg ik als ervaringsdeskundige. Ik maak wel eens de vergelijking met afvallen. Je kan pas afvallen als je erkent dat je te dik bent. Dit geldt ook voor aangifte doen van metoo. Het is ongelofelijk moeilijk om jezelf te zien als slachtoffer. Iets in je hoofd gaat dingen rechtspraken die krom zijn, hoe krom het ook is, en pas wanneer je inziet dat je slachtoffer bent ga je überhaupt nadenken om actie te ondernemen, zoals aangifte doen. Als je dat dus al durft, want misschien heb je wel een veelbelovende carrière en denk je: ik ben niet gek. En gelijk heb je. Serieus. Maar weet wel dat er zo dus niets veranderd.

En dat is dus waar we nu weer zijn met de zaak van Harvey Weinstein. De zaak moet opnieuw. Ik herhaal even voordat je een andere conclusie mag trekken: Weinstein is dus niet onschuldig verklaard. Het enige wat er nu besloten is, is dat de veroordeling op basis van de die vele getuigenissen niet grondwettig was en dat daarmee de zaak over moet. Ditzelfde hebben ze ook gedaan in LA, dus binnenkort zullen we zeer waarschijnlijk ook eenzelfde uitspraak zien in LA in het voordeel van Weinstein om het zo maar te zeggen – en de vele daders.

Het probleem, mijn pijn, en het is niet veranderd

En dat brengt metoo terug naar wat het was. Een hij-zij-zaak. Iets waar niemand zich aan durft te branden en waarmee slachtoffers wederom de bevestiging krijgen hoe moeilijk veroordelen is en dat uitspreken geen zin heeft. Diegene die zich hebben uitgesproken in de zaak van Weinstein waren heel moedig maar geven ook aan dat hun carrière voorbij is.

Dit opschrijven doet gewoon pijn, maar ik kan geen andere conclusie trekken dat er wellicht wel iets veranderd is, namelijk dat we erover praten, dat veel mensen die eerst zeiden dat dit niet gebeurde dat nu niet helemaal ontdekken kan, de geest is uit de fles en die gaat er ook nooit meer helemaal in, maar heel eerlijk: het leegt ook bloot hoe ingewikkeld dit is en toont vooral een heel groot stilzwijgen aan van slachtoffers. Een op de zes vrouwen heeft te maken met seksueel overschrijdend gedrag blijk uit onderzoek.

Zoveel ervaringen, zo weinig zaken

Bijna elke vrouw die ik spreek en een enkele man herkent dit ook, maar uiten die zich? Nee. Het is overal en we praten er niet over. Daders weten dat ze ermee wegkomen en deze zaak is daar alleen maar een bevestiging van. Zal het een aanmoediging zijn voor hen om door te gaan: ik denk van wel. Ik heb in ogen gekeken van mannen die dit doen en zij weten dit – ik heb geen bewijs, maar zoals ik al zei, wanneer ze het doen zijn het geen incidenten en doen ze het vaker. Waarom? Omdat ze ervaren dat ze ermee wegkomen.

De realiteit: geen verandering zonder veroordeling

In het boek Het hele dorp wist het van Rinske Verkerk over kindermisbruik, waarbij de man in kwestie, de opa, wel veroordeeld is, veranderde er alleen iets nadat er een veroordeelding volgde. Dat is het hele trieste heir: er gaat alleen iets veranderen wanneer er een veroordeling komt.

En misschien moet ik daaraan toevoegen: wanneer er eens een veroordeling komt, de dader gestraft wordt en het slachtoffer daarna nog een megacarrière maakt. Wanneer uitspreken beloond wordt en niet wordt afgestraft.

Ik kan moeiteloos een lijst samenstellen van mannen die beschuldigd zijn van #MeToo en vervolgens nog steeds een succesvolle carrière hebben gehad. Aan de andere kant kan ik geen enkele naam bedenken van slachtoffers die zich hebben uitgesproken en daarna dezelfde hoge vlucht hebben genomen.

De toekomst van #Metoo

Hoe nu verder? Ik heb geen idee. Ik denk dat we in Amerika een stap terug hebben gezet, twee, of vijf, wanneer je het mij vraagt. Dit is een serieuze klap in een wereld waar slachtoffers sowieso aan het kortste eind trekken.

Maar laat ik positief eindigen. Elke voortuitgang gaat met twee stappen vooruit en een terug. In 2017 hebben we er twee vooruit gezet, en nu zetten we een stap terug. Wie weet kunnen we elkaar nu weer vinden en samen kijken hoe we wel weer die twee stappen vooruit kunnen zetten. Wie wil nou dat zijn of haar dochter nog met deze onzin te maken krijgt?

Twee stappen vooruit graag!